Πολεμικό Μουσείο Λέρου

Θεωρώ τον εαυτό μου ως έναν λάτρη της ιστορίας. Πάντα με συνέπαιρναν οι ιστορίες, οι θρύλοι, οι μύθοι… Και εν αντιθέσει με πολλούς, πάντοτε προτιμούσα περισσότερο την σύγχρονη ιστορία από την ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας – ναι, καλά ακούσατε. Θυμάμαι επίσης τον καθηγητή μου στην ιστορία να με μαλώνει σχετικά με το πως η ιστορία δεν αφορούσε μόνο σπουδαίους άντρες, στρατηγούς κτλ., και πως δεν ήταν μόνο τα πεδία των μαχών… Όλες αυτές οι μνήμες, όλες αυτές οι σκέψεις μού ξανάρθαν, πιο έντονα από ποτέ, όταν επισκέφτηκα το Πολεμικό Μουσείο της Λέρου…

Αυτό που πρέπει να καταλάβει κανείς είναι ότι αυτό το μουσείο είναι ξεχωριστό. Εν αντιθέσει με τα περισσότερα πολεμικά μουσεία, το συγκεκριμένο στεγάζεται σε πραγματικά κτίρια μάχης, τα οποία έχτισαν οι Ιταλοί τα χρόνια που κατείχαν τα Δωδεκάνησα, λίγο μετά την αλλαγή στον 20ο αιώνα, μέχρι και το τέλος της δεκαετίας του 1940. Συνεπώς, εξαιτίας της ιστορικής του σημασίας, το μουσείο δεν είναι επισκέψιμο την χειμερινή περίοδο για λόγους συντήρησης. Η υγρασία δεν ήταν ποτέ ευγενική με τα εκθέματα, και γι’ αυτό είναι αναγκαίο να λαμβάνονται μέτρα προστασίας. Όπως και να ‘χε όμως, έπρεπε να το επισκεφτώ…

Η Λέρος μπορεί να φαίνεται ως ένα φιλήσυχο νησί της Ελλάδας, γεμάτο με μικρά, γραφικά εκκλησάκια, αλλά στην πραγματικότητα κάποτε υπήρξε ουκ ολίγες φορές πεδίο σκληρών πολεμικών συγκρούσεων: το βαθύ, εξαιρετικό λιμάνι του Λακκιού είναι ένας φυσικός λιμένας, ένα σπουδαίο έπαθλο και στρατηγική βάση στον οποιονδήποτε ήλεγχε το νησί, εξού και κατά την διάρκεια του Β’ Π.Π., η ειρήνη δεν ήταν επιλογή. Συνεχείς συγκρούσεις ισχύος ανάμεσα στους Συμμάχους και τις δυνάμεις του Άξονα σήμαινε ότι το νησί έπρεπε να είναι πολύ καλά οχυρωμένο προκειμένου να είναι επαρκώς και εύκολα “υπερασπίσιμο” από αυτούς που κρατούσαν το συγκεκριμένο ζωτικό σημείο. Σε μία απ’ αυτές τις οχυρώσεις λοιπόν βρίσκεται το πολεμικό μουσείο Λέρου.

Όπως στα περισσότερα πολεμικά μουσεία της Ελλάδας, στην είσοδο θα βρείτε αρκετά παλαιά στρατιωτικά οχήματα διαφόρων ειδών. Μια μικρή λεπτομέρεια που προδίδει ότι δεν βρίσκεστε σε κάποιο συνηθισμένο πολεμικό μουσείο αποτελεί το Μιράζ F1 που θα συναντήσετε δίπλα στην πύλη, ένα μοναδικό αεροσκάφος που κάποτε σήμαινε πολλά για την Ελληνική Πολεμική Αεροπορία, αλλά αυτό είναι μια ιστορία για κάποια άλλη φορά. Κι ύστερα η είσοδος… Η σπαρτιατική είσοδος – σε πλήρη αντίθεση με εκείνες των ευθύγραμμων, σχεδόν μπαρόκ κτιρίων των περισσότερων ελληνικών μουσείων – οδηγεί κατευθείαν μέσα στο βουνό. Μοιάζει λίγο απόκοσμο, να περπατάς μέσα στον ορεινό όγκο, κρυμμένος από το φως του ήλιου, κατευθείαν μέσα στην αγκαλιά της Μητέρας Γης… Ομολογώ πως στην αρχή αναρωτήθηκα αν όντως βρισκόμουν στο σωστό μέρος ή όχι… Έτσι κι αλλιώς η τοποθεσία ήταν ένα οχυρό, ένα αληθινό στρατιωτικό κτίσμα, ένα μέρος τελείως διαφορετικό από όσα είχα δει πριν…

Θυμάμαι τον ίδιο καθηγητή που με μάλωνε, να λέει ότι το μουσείο οφείλει να αφηγείται ιστορίες. Τα μουσεία δεν εκθέτουν απλώς τεχνουργήματα, αλλά μοιράζονται ιστορίες. Γι’ αυτό η αρχιτεκτονική, η διαρρύθμιση, ο φωτισμός, ακόμα και οι μυρωδιές του κτιρίου συμβάλλουν τα μέγιστα στο να μεταδώσουν μια εμπειρία, μια εμπειρία της ιστορίας των ανθρώπων που έζησαν σε μια άλλη εποχή, μια εποχή που έχει προ πολλού παρέλθει. Και τα μουσεία είναι που κρατάνε ζωντανά τα κομμάτια αυτών των ιστοριών, και μέσα απ’ αυτά μπορείτε να ξαναζήσετε μέρη τους. Τα λόγια του μου ξανάρθαν στο νου από τις πρώτες στιγμές που πάτησα μέσα στο μουσείο… Βλέπετε, η χρήση αυθεντικών οχυρώσεων μεταφέρει την απόκοσμη εντύπωση της υπόγειας διαβίωσης. Μπορούσα να φανταστώ τον εαυτό μου να βρίσκεται εκεί, προσπαθώντας να υπερασπιστώ το νησί της Λέρου, καθώς περπατούσα δίπλα στα απομεινάρια θαλάσσιων ναρκών. Μπορούσα να φανταστώ έναν κατάκοπο στρατιώτη να γράφει γράμμα στην μητέρα του ενόσω στεκόμουν στο αναλόγιο και διάβαζα το πραγματικό γράμμα. Οι συνταγματάρχες να σχεδιάζουν την επόμενη τους κίνηση λίγο πιο κάτω στο διάδρομο, στα αριστερά, μετά τη στενή δίοδο. Στο τέλος του διαδρόμου κάποιος να επισκευάζει διπλά πολυβόλα διαμετρήματος cal. 30 – χωρίς αυτά είμαστε καταδικασμένοι… Δεξιά κι αριστερά, ιατροφαρμακευτικά υλικά και μέσα για την συνδρομή των τραυματιών. Πιο πέρα, τυφέκια, περίστροφα, χειροβομβίδες, πυρομαχικά, άδειοι κάλυκες, και στολές που βρέθηκαν από τους ντόπιους και δόθηκαν ώστε να μην ξεχάσουμε ποτέ την φρίκη του πολέμου. Αυτό το μουσείο είναι όσο πιο “Λεριό” γίνεται, καθώς όλα τα ευρήματα, από την περίοδο 1930-40, ανασκάφηκαν, ανακαλύφθηκαν και δωρήθηκαν από τους ντόπιους. Τα αντικείμενα που εκτίθενται εκεί είναι όλα αυθεντικά, όλα αληθινά, και όλα σημαντικά… Κάθε μικρό ή μεγάλο έκθεμα εκεί είναι τόσο αναπόσπαστο κομμάτι της Λέρου, όσο και η Παναγιά του Κάστρου για τους κατοίκους της Λέρου. Σπάνια κάποιος αισθάνεται πιο κοντά στην ιστορία ενός τόπου απ’ ότι στους μικρούς, απλοϊκούς διαδρόμους αυτού του μουσείου…

“Η ιστορία δεν γράφεται μόνο από σπουδαίους άντρες ”… Σχεδόν μια δεκαετία αργότερα ακούω ξανά εκείνα τα λόγια, που για πρώτη φορά αντηχούν πιο δυνατά από ποτέ την στιγμή που βγαίνω έξω από το μουσείο. Αυτό δεν είναι ένα μουσείο για τους στρατηγούς, για την δόξα ή για τους λιγόψυχους. Αυτό είναι ένα μουσείο που διατηρεί την μαρτυρία των αντρών που θάφτηκαν κάτω από την γη, που καλύφθηκαν για να αντέξουν τους κρότους των εκρήξεων εκεί έξω. Αυτό είναι ένα μουσείο που γεννά αισθήματα, τα οποία σε κάνουν μέρος της ιστορίας. Αυτό δεν είναι ένα μουσείο, αυτό είναι μια εμπειρία που κάθε επισκέπτης στην Λέρο πρέπει να ζήσει…